Dit dashboard pakt medicijnverspilling bij de bron aan

Bron: Zorgvisie - Dit dashboard pakt medicijnverspilling bij de bron aan https://www.zorgvisie.nl/dit-dashboard-pakt-medicijnverspilling-bij-de-bron-aan/

Zo’n kwart van de verstrekte geneesmiddelen door de ziekenhuisapotheek belandt in de verbrandingsoven. Dankzij een nieuw dashboard – in de vrije tijd ontwikkelt door twee ziekenhuisapothekers en ict-partij Panacea – wordt spillage bij de bron aangepakt. Deze maand sleepte het initiatief een Europese award in de wacht.

Illustratie: Feodora/stock.adobe.com

Afvaltonnen vol ongebruikte medicijnen die wekelijks naar de verbrandingsoven werden afgevoerd. Het was voor Minke Jongsma, ziekenhuisapotheker bij Frisius MC locatie Heerenveen, een doorn in het oog. Samen met haar collega registreerde ze hoeveel en welke medicatie van welke afdeling voor welke patiënten ongebruikt retour kwam. Daaruit bleek dat vooral Zo nodig-medicatie en intraveneuze medicatie op naam werden weggegooid. Sinds de zomer van 2022 worden deze geneesmiddelen daarom ziekenhuisbreed niet meer op naam verstrekt.

Aanpak bij de bron

De nieuwe werkwijze werpt haar vruchten af: de locatie gooit 40 procent minder medicatie weg en bespaart jaarlijks 41.000 euro. Het initiatief werd in 2023 beloond met de Samen Voorop Award van Coöperatie VGZ. Frisius MC is echter geen opzichzelfstaand geval. Uit onderzoek blijkt dat zo’n 25 procent van de geneesmiddelen die ziekenhuisapothekers verstrekken uiteindelijk ongebruikt eindigt als specifiek ziekenhuisafval. “De verspilling wordt geaccepteerd als onderdeel van het distributieproces. In het bedrijfsleven zou dat nooit geaccepteerd worden en zou er gezocht worden naar verbetermaatregelen”, aldus Jongsma.

“Dat er door systeemfouten zoveel schaarse grondstoffen worden weggegooid, is tenenkrommend”, reageert Marja Bogaards, ziekenhuisapotheker bij Haaglanden Medisch Centrum (HMC) en transitiemanager bij GroenErwt. Ze legt uit dat het huidige distributieproces is ingericht op kwaliteits- en financiële overwegingen. “Aangezien het leeuwendeel van de verspilling uit goedkope medicatie bestaat, is het van belang om ook de impact op de omgeving – planetary health – mee te wegen.” Afval meten is één, maar verbeterpotentie in kaart brengen en systeemverandering realiseren is een tweede. Daarom lanceerden Jongsma, Bogaards en Folkert Botma en Annemiek Zwetsloot van ict-dienstverlener Panacea Informatics in hun vrije tijd het initiatief Reducing Medication Waste in Hospitals: Data-Driven Solutions at the Source.

Dashboard

Het viertal bouwde een dashboard dat gebruikmaakt van geregistreerde data uit ziekenhuisinformatiesystemen (ZIS) en het elektronisch patiëntendossier (epd) die deze data verzamelt en analyseert. “Door de data zien we de top-10 meest verspilde geneesmiddelen en verspillingshotspots binnen de organisatie, kunnen we oorzaken van verspilling achterhalen en gerichte oplossingen bedenken voor bijvoorbeeld het distributiemodel”, vertelt Folkert Botma. Bogaards: “Ongeacht het distributiemodel weten we door registraties wat er het ziekenhuis binnenkomt, wat er aan de afdeling geleverd wordt en wat de patiënt krijgt toegediend. Dankzij het dashboard zie je op afdelingsniveau of geneesmiddelengroep waar de uitschieters zitten en kan je realtime sturen op systeemfouten of voorschrijfgedrag.”

Botma wijst erop dat een bepaalde mate van spillage niet voorkomen kan worden. “Op dit moment weten we echter niet waar die grens ligt.” Daarom streeft het initiatief naar landelijke opschaling waarbij ziekenhuizen hun data onderling vergelijken en oplossingen delen. “Zodat ziekenhuizen hun verspilling kunnen benchmarken, hun processen verbeteren en we tot een acceptabel streefpercentage komen.” Dankzij de data is Jongsma in gesprek gegaan met afdelingen die uitschieten in spillage. “Op de afdeling MDL en neurologie bleken veel paracetamols te worden weggegooid. Door bewustzijn te creëren, pasten artsen hun voorschrijfgedrag aan en is de verspilling met 66 procent gedaald.”

Hordes

Ondanks de potentie, zijn er diverse hordes te nemen. Zo is het gebruik van het dashboard geen plug and play, aldus Botma. “Voor de interpretatie van de data moeten ziekenhuizen hun eigen logistieke processen kennen.” Ook ziet hij dat ziekenhuizen het spannend vinden inzicht te geven in hun data. “Maar zodra die horde genomen is, vinden apothekers het leuk om mee te werken.” Een andere hobbel volgens Botma is dat het dashboard systeemfouten en betrokken partijen bij de spillage aan het licht brengt. “Daarom is het belangrijk alles in een veilige omgeving open te gooien en zonder een waardeoordeel de verspilling aan te pakken.” Bogaards: “Commitment en mandaat vanuit de raad van bestuur en medische staf en een gezamenlijke benadering voor dit collectieve probleem zijn daarbij essentieel.” Voldoende enthousiaste collega’s is volgens Jongsma een andere belangrijke randvoorwaarde. “Om op afdelingsniveau te verbeteren moeten er genoeg enthousiaste collega’s meedoen.”

Onderscheiding

De ontwikkeling van het dashboard luidt een nieuwe fase in. “De volgende stap is regionale en landelijke implementatie. Zodat ziekenhuizen hun spillage op basis van geneesmiddelen- en patiëntgroepen kunnen vergelijken en we toewerken naar regionale blue zones”, aldus Bogaards. “Het dashboard biedt inzicht in wat er bij opname en bij ontslag aan medicatie staat voorgeschreven. Dat geeft ook potentie om samen met de voorschrijvers en andere partijen zoals zorgverzekeraars en inkoop te sturen.” Binnenkort starten Erasmus MC en Zaans Medisch Centrum met de validatie van het dashboard. Het instrument is echter ook buiten de ziekenhuismuren toepasbaar. “Ook bij intramurale instellingen vindt spillage plaats. Hoewel het distributiemodel en de gebruikers verschillen, zijn het dashboard en de benadering universeel.”

Volgens Jongsma is het dashboard een kans om verspilling op te sporen en demilieu-impact van geneesmiddelen te verkleinen. De ziekenhuisapotheker verwijst naar de Green Deal 3.0, die 55 procent minder CO2-uitstoot en grondstofgebruik beoogt. “Alle ingrediënten en de data zijn er. Nu is het nog zaak om de data inzichtelijk te maken. Welke medicatie wordt door welke afdeling weggegooid en waarom? Op basis van die inzichten en eenvoudige verbetermaatregelen kunnen we de Green Deal-doelstellingen behalen en een basis leggen voor duurzaamheidsverslaglegging.”Het initiatief blijft niet onopgemerkt. Tijdens het congres van The European Association of Hospital Pharmacists in Kopenhagen ontving Bogaards de Statement Implementation Award.

Zorgvisie congres Duurzame en circulaire zorg 2025

Tijdens het congres Duurzame en circulaire zorg op 17 juni in Woerden delen o.a. koplopers in de sector hun aanpak, lessen en oplossingen voor actuele duurzaamheidsuitdagingen in de zorg. Bekijk het complete programma.